KONFERENCJA

KONFERENCJA

Konferencja

Pola Negri – aktorka, ikona, legenda. W poszukiwaniu fenomenu gwiazdy

Rok 2017 to bez wątpienia rok Poli Negri, w nim bowiem przypadła 120. rocznica urodzin i 30. śmierci aktorki, a także stulecie premiery „Bestii”, jedynego jak dotąd zachowanego filmu z pierwszego, polskiego okresu kariery gwiazdy. Z tej okazji Filmoteka Narodowa-Instytut Audiowizualny, zgodnie ze swoją misją ochrony narodowego dziedzictwa kulturalnego, przeprowadziła restaurację cyfrową tego filmu – jego repremiera odbędzie się w kwietniu 2018 roku, w ramach corocznego Święta Niemego Kina. Pola Negri będzie główną bohaterką zarówno obchodzącego swoje 15-lecie festiwalu, jak i międzynarodowej konferencji naukowej organizowanej przez FINA przy wsparciu polskich filmoznawców z czołowych ośrodków akademickich, we współpracy z festiwalem Le Giornate del Cinema Muto w Pordenone i EYE Filmmuseum w Amsterdamie.

Konferencja

Konferencja będzie próbą opisu fenomenu Poli Negri, jej kariery i (z)mitologizowanej biografii z wielu perspektyw, forum wymiany najnowszych odkryć, ma zachęcać do zgłębiania różnych aspektów międzynarodowej kariery bohaterki i zadawania pytań, np. o dziedzictwo aktorki we współczesnym kinie, rolę, jaką w ukształtowaniu Negri jako artystki odegrali ludzie jej epoki czy wreszcie – wpływ gwiazdy na innych.

Zapowiedź konferencji spotkała się z ogromnym zainteresowaniem. Na call for papers odpowiedziało 34  akademików z całego świata. Komitet naukowy wybrał 16  najciekawszych abstraktów, które wnoszą wiele nowych wątków do badań nad twórczością Poli Negri, ale także filmu, teatru i tańca.

Pierwszy dzień konferencji otworzy wykład Jaya Weisberga (Pordenone Silent Film Festival), a drugi dzień konferencji to dwa wystąpienia key speakerów: Elif Rogen (EYE Filmmuseum) i Małgorzaty Radkiewicz (Uniwersytet Jagielloński).

Program

9:00–10:00  rejestracja

10:00–10:10 powitanie

10:10–11:20 panel 1 | Narodziny gwiazdy

  1. Opening Keynote | Wykład otwarcia: Jay Weissberg

    Pola Negri – aktorka, ikona, legenda. W poszukiwaniu fenomenu gwiazdy (30 min)

  2. Łukasz Biskupski, Strategie afiliacji. Strategie biznesowe Sfinksa w początkach działalności  (20 min)

  3. Clea Wanner, Rosyjska Asta Nielsen. Pola negri w zwierciadle rosyjskiej kultury podczas I wojny światowej (20 min)

11:20 –11:40 podsumowanie, pytania

11:40 –12:10 przerwa kawowa

12:10 –13:10 panel 2 | Obywatelka Negri

  1. Katarzyna Bogucka, Wizerunek Poli Negri w polskiej prasie filmowej w okresie międzywojennym (20 min)
  2. Agnieszka Cieślak, Wizerunek Poli Negri w prasie amerykańskiej z lat 1919-1922 (20 min)
  3. Bernadette Hamilton-Brady, Portret Poli Negri na podstawie późnej twórczości artystki (1957-1987) (20 min)

13:10–13:30 podsumowanie, pytania

13:30–14:30 przerwa obiadowa

 

14:30–15:30 panel 3 | Niebezpieczne związki

  1. David Melville Wingrove, Tańcząc Mazurka – Gwiazdorstwo i dywersja w kinie Trzeciej Rzeszy (20 min)
  2. Kris Van Heuckelom, Od „Manii” (1918) po ,,Mazurka” (1935): Polskość Poli Negri z niemieckiej perspektywy (20 min)
  3. Matt Rosen, Z diabłem za pan Brat: Pola Negri, gwiazdorstwo i kabała Lubitscha  (20 min)

15:30–15:50 podsumowanie, pytania

 

10:00–11:20 panel 1 | Kobieta z innego świata

  1. Elif Rongen, „The Spanish Dancer” – odkrycie filmu nigdy nie utraconego (30 min)
  2. Małgorzata Radkiewicz, Pola Negri – „Nowa kobieta” z tatuażem (30 min)
  3. Monika Weychert, Romka grająca Cygankę (20 min)

 

11:20–11:40  podsumowanie, pytania

11:40–12:10  przerwa kawowa

 

12:10–13:10 panel 2 | Pola tańczy dla mnie

  1. Marta Seredyńska, „Jezioro łabędzie”; „Coppelia”; „Śluby panieńskie” – baletowe i teatralne początki kariery Poli Negri w Warszawie (20 min)
  2. Małgorzata Leyko, Wszyscy ją kochali. Pola Negri w „Sumurun” Maxa Reinhardta i „Sumurun. One Arabian Night” Ernsta Lubitscha (20 min)
  3. Michał Pieńkowski, Pola Negri jako piosenkarka (20 min)

 

13:10–13:30 podsumowanie, pytania

13:30–14:30 przerwa obiadowa

 

14:30–15:30 panel 3 | Śladami Poli Negri

  1. Grzegorz Rogowski, Ku nowoczesności – budowanie obrazu życia w Warszawie przełomu wieków oczami Poli Negri, na podstawie filmu „Bestia” (20 min)
  2. Magdalena Boczkowska, Sosnowiecki epizod Poli Negri – fakty a autokreacja (20 min)
  3. Mariusz Guzek, Awanturnicza komediantka. Bydgoska legenda Poli Negri (20 min)

 

15:30–15:50 podsumowanie, pytania

15:50–16:00 zamknięcie konferencji

 



Dwujęzyczna, polsko-angielska konferencja będzie jednym z wydarzeń towarzyszących Święta Niemego Kina. Udział w niej jest bezpłatny. Odbędzie się w Warszawie, w głównej siedzibie FINA (ul. Wałbrzyska 3/5) w dniach 19–20 kwietnia 2018. Prelegenci będą mogli wziąć udział w pokazach festiwalowych w kinie Iluzjon i innych wydarzeniach ŚNK.

Aby wziąć udział w konferencji należy wypełnić formularz rejestracyjny.

W przypadku pytań, prosimy o kontakt z komitetem organizacyjnym konferencji: polaconference@gmail.com.

Komitet naukowy

Prof. Barbara Giza (Uniwersytet SWPS, FINA)

Paulina Haratyk (FINA)

Dr Michał Oleszczyk (Uniwersytet Warszawski)

Prof. Małgorzata Radkiewicz (Uniwersytet Jagielloński)

Grzegorz Rogowski (FINA)

Elif Rongen-Kaynakçi (EYE Filmmuseum)

Prof. Monika Talarczyk-Gubała (PWSFTviT)

Jay Weissberg (Le Giornate del Cinema Muto w Pordenone)

Dr Elżbieta Wysocka (FINA)

Karolina Brzozowska – sekretarz

Katarzyna Wajda – sekretarz

Komitet organizacyjny (FINA)

Karolina Brzozowska

Paulina Haratyk

Katarzyna Mikstal

Michał Pieńkowski

Grzegorz Rogowski

Katarzyna Wajda

Elżbieta Wysocka 

 


Prelegenci

Kulturoznawca i filmoznawca, adiunkt w katedrze Wiedzy o Filmie i Kulturze Audiowizualnej Uniwersytetu Gdańskiego w ramach programu Narodowego Centrum Nauki "Fuga". Absolwent filmoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim i kulturoznawczych studiów doktoranckich na Uniwersytecie SWPS w Warszawie. Zajmuje się przemianami kultury wizualnej, a także historią kina i kultury popularnej. Autor książek: "Prosto z ulicy. Sztuki wizualne w dobie mediów społecznościowych i kultury uczestnictwa – street art" (2017),  "Kinofilia zaangażowana. Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego "Start" i upowszechnianie kultury filmowej w latach 30. XX w." (2017) oraz "Miasto atrakcji. Narodziny kultury masowej na przełomie XIX i XX wieku. Kino w systemie rozrywkowym Łodzi" (2013) . 



Strategie afiliacji. Strategie biznesowe Sfinksa w początkach działalności.

Firma Sfinks była najdłużej działającym i bodaj najważniejszym podmiotem w polskiej branży filmowej w dwudziestoleciu międzywojennym. Bez wątpienia zaś dominowała w krajobrazie filmowym Królestwa Polskiego przed 1918 rokiem. We wczesnym okresie rozwoju kina Sfinks miał kluczowy udział w rozwoju lokalnej kinematografii i produkcji filmowej (chociażby wprowadzając na ekran Polę Negri – pierwszą europejską gwiazdę, która zrobiła karierę w Hollywood). Zajmował wówczas dominującą pozycję na lokalnym rynku filmowym i podejmował istotne próby uzyskania rangi ponadlokalnej i działań na skalę całego Cesarstwa Rosyjskiego.

W swoim wystąpieniu chciałbym się przyjrzeć temu, jakie strategie stosowało przedsiębiorstwo kierowane przez Aleksandra Hertza w początkach swojej działalności, w trudnym czasie I wojny światowej i u progu II RP. Jak próbowało przetrwać i zyskać na konkurencyjności w trudnym środowisku biznesowym? Jak firma operowała w cieniu politycznych i ekonomicznych imperiów? Jakie strategie podjęto, by przetrwać wojnę i odnaleźć się w nowej sytuacji politycznej i ekonomicznej? Jaką rolę odegrała Pola Negri w przedsięwzięciu „Sfinksa”? Zagadnienia te podejmuję z perspektywy transnarodowej, koncentrując się na rozmaitych biznesowych powiązaniach firmy, zwłaszcza w sferze dystrybucji i produkcji. Tego typu wgląd pozwala, jak sądzę, lepiej zrozumieć, jak małe firmy z branży kinematograficznej funkcjonowały na wschodnioeuropejskim rynku filmowym we wczesnym okresie istnienia kina. Wysuwam tezę, iż główną strategią biznesową Sfinksa można określić jako (horyzontalną i wertykalną) afiliację.

Jest kuratorką sekcji kina niemego w amsterdamskim EYE Filmmuseum. Od 1999 roku zajmuje się poszukiwaniem, cyfrową rekonstrukcją i przygotowaniem do ponownej projekcji filmów powszechnie uznawanych za zaginione. W jej dorobku znajdują się m.in. “Poza skałami” (1922 r., w rolach głównych Gloria Swanson i Rudolph Valentino), “Piętro niżej” (1918 r., w roli głównej Mabel Normand), “Az Utolsó hajnal” (1917, reż. Michael Curtiz) i liczne filmy z Rosą Porten. W roli kuratorki skupia się głównie na przemilczanym wkładzie kobiet w historię kina niemego. Bezpośrednio związana z festiwalami filmów archiwalnych Il Cinema Ritrovato, Le Giornate del Cinema Muto, i Istanbul Silent Cinema Days, gdzie podczas ostatniej edycji piastowała funkcję kuratorki specjalnej sekcji poświęconej “wczesnym filmom tanecznym”.

,,The Spanish Dancer” – odkrycie filmu nigdy nie utraconego

Współcześnie, ,,Hiszpańska tancerka” uważana jest za raczej przeciętną hollywoodzką produkcję, choć film miał pokaźny budżet, świetną obsadę, a nad produkcją czuwała wysokiej klasy ekipa. Po premierze w 1923 roku, film zebrał dobre recenzje zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i zagranicą. Skąd więc tak drastyczny spadek w odbiorze produkcji na przestrzeni dekad?

Z naszych badań i prac rekonstrukcyjnych wynika, że jest to wynik głębokich zmian w strukturze filmu poczynionych przy okazji reedycji. Najpierw film został skrócony na potrzeby reedycji w formacie 16mm Kodascope wydanej na potrzeby użytkowników domowych. Natomiast zmiany wprowadzone do wydanej w latach 30-tych ubiegłego wieku wersji z dodaną ścieżką dźwiękową były tak głębokie, że kompletnie zmieniały strukturę i wydźwięk wcześniej atrakcyjnego i popularnego filmu. Choć zawiera jedynie 60% scen oryginału, ta wersja “Hiszpańskiej tancerki” weszła do powszechnego obiegu jako właściwa. W rzeczywistości, natomiast, wersja ta była tak okrojona, że widzowie nie wiedzieli czy oglądają rekonstrukcję zdarzeń do których rzeczywiście doszło na hiszpańskim dworze czy historię tytułowej tancerki, która z jakiegoś powodu pojawiała się na ekranie zaskakująco rzadko. Podobnie niejasne były motywacje bohaterów. Choć Pola Negri grała w filmie główną rolę, dużą część scen z jej udziałem wycięto. Tak więc wersja filmu, która przez dziesięciolecia uważana była za definitywną stawiała w bardzo złym świetle wszystkich zaangażowanych w jego produkcję, w tym nawet grające główne role gwiazdy.

Nasza rekonstrukcja opiera się głównie na dwóch kopiach nitro z lat 20-tych XX wieku i oryginalnym scenariuszu pochodzącym z archiwów studia, z którego wyłania się film w pierwotnym jego kształcie—komedii romantycznej skrywającej skomplikowaną intrygę pałacową. Pierwotny scenariusz dawał również aktorom większe pole do popisu, a rozwinięte dialogi i dłuższe sceny pozwalały im lepiej oddać charakter granych postaci.

 

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna. Stały współpracownik Muzeum Emigracji w Gdyni, Muzeum Historii Polski oraz Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Autor wielu artykułów historycznych ukazujących się m. in. na łamach „Ale Historia”, „Uważam Rze Historia” oraz „Rzeczpospolita”. Obecnie pracuje jako filmograf w Filmotece Narodowej – Instytucie Audiowizualnym .

Od lat zajmuje się rozmaitymi aspektami życia II Rzeczpospolitej. Jego książka „Pod polską banderą przez Atlantyk” otrzymała nominację w kategorii najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku w 2016 roku w konkursie „Książka Historyczna Roku” o nagrodę im. Oskara Haleckiego, a książka „Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji” uzyskała tytuł książki kwietnia 2017, Magazynu Literackiego „Książki”.

 

Ku nowoczesności – budowanie obrazu życia w Warszawie przełomu wieków oczami Poli Negri, na podstawie filmu „Bestia”

Właściciel wytwórni filmowej Sfinks -  Aleksander Hertz, może być bez zawahania nazwany ojcem polskiego filmu. Zaczynając na początku XX wieku tworzyć zarys polskiej kinematografii, oparł się głównie na kalkach produkcji zagranicznych, dostosowanych do zastanych warunków. Filmy miały się przecież podobać głównie polskiej publiczności. Tylko jakie potrzeby miał ówczesny widz siedzący w mroku kinowej sali?

Istnieje model psychoanalitycznego modelu widza filmowego, którego analizy podjął się w latach 90. Wiesław Godzic. W swojej pracy FILM I PSYCHOANALIZA: PROBLEM WIDZA systematyzuje on oddziaływanie projekcji filmowej na publiczność. Choć Aleksander Hertz w chwili produkcji „Bestii” nie mógł jeszcze wiedzieć o istnieniu tego modelu, wiedział już jedno: film przyniesie dochód, tylko wtedy gdy zaspokoi ukryte w widzu pragnienia. 

Posłużył się więc w filmie „Bestia” z 1917 roku oczami największej polskiej gwiazdy filmowej Poli Negri, by pokazać Warszawę, która przyciągnie pięknem, niedostępnością, a nawet niemoralnością.

Na przykładzie analizy „Bestii” będzie możliwe wyodrębnienie potrzeb i pragnień ówczesnego widza oraz interpretacja środków, użytych w tym celu w filmie. Zaczynając od plenerów, które miały wykreować obraz miasta pięknego, nowoczesnego i czystego odnosząc się do założeń galopującej na przełomie wieków industrializacji, a kończąc na przemianach społecznych w stolicy, które w filmie przedstawiono chociażby przez pryzmat coraz śmielej prezentowanej erotyki.

Amerykański filmoznawca i krytyk filmowy („Variety”), absolwent Uniwersytetu w Michigan. Wielbiciel i znawca kina niemego, współtworzący program festiwalu Il Cinema Ritrovato w Bolonii, a od 2015 roku dyrektor artystyczny Le Giornate del Cinema Muto w Pordenone, największego na świecie festiwalu kina niemego.

 

 

Pola Negri – aktorka, ikona, legenda. W poszukiwaniu fenomenu gwiazdy 

Mówiąc wprost, biografia Negri to istne pole minowe. Pierwszym problemem jest międzynarodowa natura jej kariery – nie uporał się z nim zadowalająco żaden badacz, gdyż wymaga to znajomości zarówno polsko-, niemiecko-, jak i anglojęzycznych materiałów źródłowych. Sprawę komplikuje zniszczenie dużej części polskich archiwaliów podczas II wojny światowej, przez co pozostało z tego okresu bardzo mało dokumentów. Wreszcie – skłonność Negri do autopromocji dawała pożywkę żarłocznej prasie Hollywood, ale zarazem wypaczała prawdę i często przesłaniała niemały talent aktorki. Filmy zrealizowane z Lubitschem są przeważnie znane i słusznie chwalone, lecz większość produkcji, w których zagrała po wyemigrowaniu w 1922 roku do USA, nie została poddana wystarczającej analizie lub zaginęła. Diane Negra w swoim eseju na temat Negri z 2001 roku mówi o „porażce amerykańskiej kariery Negri”. Ta diagnoza stała się opinią obiegową: Pola-celebrytka usunęła w cień Polę-aktorkę, pogrzebaną pod lawiną miłośników europejskiej egzotyki i gwiazdorstwa. Wystarczy spojrzeć na tytuły jej dwóch najnowszych biografii: Pola Negri: legenda Hollywood (2011) Mariusza Kotowskiego czy „Pola Negri: Temptress of Silent Hollywood” („Pola Negri: kusicielka niemego Hollywood”, 2016) Sergia Delgado. Jak pisał Theodore Dreiser, „Pola Negri jest świetnym przykładem ofiary, którą gwiazdy składają na ołtarzu komercjalizmu”.

Najwyższa pora dokonać ponownej oceny talentu Negri w duchu tych, które nadały Aście Nielsen czy włoskim diwom status podmiotowy. Kluczowy dla zrozumienia aktorstwa Negri jest fakt, że była zawodową tancerką.

 

Doktor nauk humanistycznych, krytyk literacki i menedżer kultury. Kustosz Działu Zagłębiana Mediateki Zagłębiowskiej. Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Autorka trzech monografii naukowych i ponad stu artykułów publikowanych w czasopismach i tomach zbiorowych. Stypendystka Marszałka Województwa Śląskiego w dziedzinie kultury. Stale współpracuje m.in. z „Twórczością”, najstarszym pismem literackim w Polsce. Od jakiegoś czasu zajmuje się kinem niemym i kinem okresu dwudziestolecia, jeżdżąc z wykładami po instytucjach kultury, bibliotekach i uniwersytetach trzeciego wieku. Przeprowadzała już wykłady m.in. o: Poli Negri, Belli Darvi, Eugeniuszu Bodo, Aleksandrze Żabczyńskim, Franciszku Brodniewiczu, Helenie Grossównie i wielu innych.

 

Sosnowiecki epizod Poli Negri – fakty a autokreacja

W 2019 roku minie setna rocznica pierwszego ślubu Poli Negri, zawartego w Sosnowcu 5 listopada 1919 roku z hrabią Eugeniuszem Dąmbskim, szefem carskiej policji. W archiwum sosnowieckiej bazyliki katedralnej zachował się zresztą akt ślubu z wymownym podpisem – Apolonia hrabina Dąmbska Chałupiec. O burzliwych początkach tego związku powstała nawet piosenka napisana przez Jacka Cygana, a śpiewana przez Beatę Rybotycką i Jacka Wójcickiego.

W swojej autobiografii ,,Pamiętnik gwiazdy” Negri dość szczegółowo opisuje pierwszego męża i czas spędzony w Sosnowcu. Co jednak ciekawe, zarówno z jej wspomnień, jak i z utrwalonych w powszechnej świadomości informacji (m.in. w musicalu ,,Polita”) wyłania się fałszywy obraz hrabiego i miasta. We wspomnieniach aktorka jest wielką kreatorką rzeczywistości, milczy o pewnych powszechnie znanych faktach, przeinacza, zmienia daty i miejsca wydarzeń, przedstawia wszystko tak, aby wypaść jak najlepiej – dlatego Polę można nazwać jedną z pierwszych celebrytek w historii, która znakomicie potrafiła kreować własny wizerunek w oczach widzów.

Wystąpienie będzie poświęcone problemowi przekłamań w autobiografii Negri, a zwłaszcza postaci hrabiego Dąmbskiego, który dziś jest właściwie zupełnie zapomniany, mimo że – paradoksalnie – miał spory wpływ na późniejszą karierę aktorki.

Doktorantka Akademii Sztuk Pięknych im. W. Strzemińskiego w Łodzi. Absolwentka Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie Wydziału Wychowania Artystycznego. Ukończyła Kolegium Mody na Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi oraz podyplomowe studia informatyczne , specjalizacja: grafika komputerowa w Wyższej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarządzania pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Absolwentka Wyższej Szkoły Lingwistycznej w Warszawie. Prowadzi działalność pedagogiczną. Zajmuje się projektowaniem graficznym i nauczaniem języka angielskiego.

 

Wizerunek Poli Negri w polskiej prasie filmowej w okresie międzywojennym

Polskie czasopisma filmowe okresu międzywojnia dostarczyły licznych informacji o gwieździe kina niemego-Poli Negri. Jej wizerunek kreśliła prasa artystyczna, popularna, reklamowa i promocyjna. Pierwsze wzmianki dotyczące Negri pojawiały się w czasopismach: ”Ekran”(1919), „Film Polski”(1923) i „Film”(1924). Więcej pisano o niej w połowie lat dwudziestych w periodykach branżowych: ”Ekran i Scena”(1923-1932) i  „Kino dla Wszystkich”(1928-1934). Najwięcej wiadomości dotyczących Poli Negri znalazło się jednak w „Kinie”(1930-1939), popularnym czasopiśmie wydawanym w czasach, gdy o kinie niemym właściwie zapominano, a wraz z nim o Poli Negri.

Wywiady, recenzje filmowe, artykuły dotyczące artystki były pisane przez polskich dziennikarzy filmowych o tak głośnych nazwiskach jak, np. Leon Brun oraz osoby związane z filmem jak Paweł Hertz czy Mieczysław Kwiatecki. Artykuły pojawiające się na łamach prasy dotyczyły nie tylko sfery zawodowej (sposobu gry aktorskiej czy budowania ról), ale także sfery prywatnej, przede wszystkim intymnej i planów matrymonialnych. Zastanawiano się także, w czym tkwi źródło popularności tej „egzotycznej” gwiazdy. Każda rola filmowa aktorki wywoływała wśród dziennikarzy zachwyt bądź krytykę, które to później stawały się nawet źródłem polemik.

Korespondencje z Hollywood, opisy wystawnych przyjęć odbywających się w środowisku filmowym, w których uczestniczyła Negri oraz informacje dotyczące jej stanu majątkowego prawdopodobnie budziły zazdrość i podziw czytelników, ale równocześnie podsycały również zainteresowanie jej osobą, a tym samym stawały się przyczyną popularności.

W moim wystąpieniu skupię się na przedstawieniu wizerunku Poli Negri w polskiej prasie filmowej okresu międzywojennego. Będzie to też próba odpowiedzi na pytanie jakim fenomenem było to dziecko warszawskiego Powiśla - Apolonia Chałupiec, czyli Pola Negri gwiazda Hollywood i w jaki sposób była postrzegana przez współczesnych sobie ludzi.

 

Doktorantka Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego.  Zajmuje się problematyką muzyki filmowej, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania muzyki w epoce kina niemego. Jako stypendystka Fulbrighta w roku akademickim 2016/2017 prowadziła badania na Uniwersytecie w Pittsburghu.

Wizerunek Poli Negri w prasie amerykańskiej z lat 1919-1922

Nim Pola Negri przybyła do Hollywood, amerykańska publiczność zdążyła już poznać jej talent aktorski. Począwszy od Passion (Madame DuBarry) – pierwszego niemieckiego filmu wyświetlanego w USA po I wojnie światowej, poprzez Gypsy Blood (Carmen), a skończywszy na One Arabian Night (Sumurun) – produkcje w reżyserii Fritza Langa podbijały serca widzów na terenie całego kraju, wędrując na sam szczyt amerykańskiego box office'u.

Kim właściwie była Pola Negri, czy też Apolonia Chałupiec, w oczach Amerykanów? W swoim wystąpieniu przybliżę wizerunek europejskiej gwiazdy kina niemego wykreowany przez prasę amerykańską w latach 1919-1922. Zwrócę uwagę na przekłamania dotyczące pochodzenia aktorki oraz jej kariery w Europie, zilustruję strategie promocji filmów, w których odegrała ona główną rolę, oraz przedstawię ich odbiór na podstawie recenzji krytyków.

Punktem wyjścia do zaprezentowania tematu będą najważniejsze amerykańskie magazyny filmowe oraz gazety ze wspomnianego okresu, m.in. „Motion Picture News”, „Moving Picture World”, “Motion Picture Magazine”, “Photoplay”, „Variety”, „Film Daily”, „New York Tribune”, „New York Herald”, czy „Washington Herald”.

 

 

Doktor habilitowany, profesor w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zajmuje się regionalistyką (ze szczególnym uwzględnieniem kultury filmowej Bydgoszczy), dziejami kina polskiego w okresie Wielkiej Wojny i pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości oraz kinematografią czechosłowacką i czeską. Jest autorem książek: ,,Filmowa Bydgoszcz 1896-1939’’ (2004) i ,,Co wspólnego z wojną ma kinematograf? Kultura filmowa na ziemiach polskich 1914-1918’’ (2014), współautorem opracowania ,,Wojna i wojskowość w twórczości oraz adaptacjach powieści Bolesława Prusa’’ (2016). Współredagował tom ,,Kino polskie wobec II wojny światowej’’ (2011). Publikował w „Przeglądzie Historycznym”, „Historyce”, „Czasie Kultury”, „Przeglądzie Zachodniopomorskim”, „Studiach Językoznawczych”, „Kwartalniku Filmowym” i „Przeglądzie Humanistycznym”.

 

Awanturnicza komediantka. Bydgoska legenda Poli Negri

Bydgoski epizod w życiu Poli Negri obejmuje jedynie kilka lat, kiedy miasto nad Brdą w latach 1920-1922 stanowiło dla niej tranzytową stację podróżną na trasie Warszawa-Berlin.

Gwiazda na tyle mocno wtopiła się jednak w lokalny koloryt, że nie tylko pozostawiła po sobie sporo śladów, ale także wielokrotnie podkreślała bydgoską „afiliację” w tworzonych na potrzeby własnej legendy prasowych „życiorysach”, a nawet pisanych z pozycji krytycznej biografiach, jak mało znana książka Douglasa P. Howarda i Hansa Lefèbre’a ,,Pola Negri: von Bromberg bis Hollywood’’ (Berlin-Wiedeń 1928). Pola Negri była także bohaterką miejskich legend i przekazów półoficjalnych, interesowała się nią policja polityczna przekonana o agenturalnej działalności artystki na rzecz Niemiec. Jej matka Eleonora z Kiełczewskich, mieszkająca przez kilka lat w Bydgoszczy, prowadziła w kupionej przez córkę willi przy ul. Zamoyskiego salon towarzyski dla miejscowych elit.

Wystąpienie koncentrować się będzie wokół mitotwórczych działań samej Poli Negri, jej środowiska (Lech Orwicz-Brodziński, Eleonora Chałupcowa), a także miejsca tej legendy w kulturze lokalnej od dwudziestolecia międzywojennego do dziś.

  

Profesor jest obecnie kierownikiem Wydziału Dramaturgii na Uniwersytecie St. Mary’s w San Antonio w Teksasie, gdzie uczy od 30 lat. Tytuł magistra sztuk pięknych w zakresie aktorstwa zdobyła na Virginia Commonwealth University. Specjalizuje się w zastosowaniach pedagogiki na kampusie, gdzie pracuje oraz w programach studiów zagranicznych w Londynie; w pracy skupia się również na kreatywności, teatrze, teatrze muzycznym i tańcu. Do tych ostatni należy m.in. jej one-woman show o Poli Negri zatytułowany “His Polita” z 2003 roku. Jest członkiem wielu stowarzyszeń branżowych, m.in. Association for Theatre in Higher Education, United States Institute for Theatre Technology i the American Association of University Professors.

 

Portret Poli Negri na podstawie późnej twórczości artystki (1957-1987)

Debata nad dziedzictwem Poli Negri jest świetnym źródłem informacji o niej samej. W licznych publikacjach wydawanych na przestrzeni lat, zainteresowani tematem badacze często twierdzili, iż zdołali zgłębić jej cele, wpływy i życiowe wybory. Do poznania tychże z pewnością przyczynią  się źródła pozostawione przez samą aktorkę w Archiwum Poli Negri na Uniwersytecie St. Mary’s i w innych placówkach naukowych w San Antonio u zmierzchu jej kariery. Wgląd w jej osobę oferuje również znajdująca się w tam swoista autobiografia Negri. W skład tamtejszych zbiorów wchodzi również szereg przedmiotów i materiałów z okresu, kiedy aktorka mieszkała w San Antonio w Teksasie (1957-1987), jak również pamiątki z czasów sprzed przeprowadzi do Teksasu, w tym oryginalne kopie “Dyliżansu”, “Carmen” (znanego również pod tytułem “Cygańska krew”), “Sumurum”, “Hotel Imperial”, “Mazurka” i “Pasja”, wszystkie zapisane na taśmie 16mm. W dobytku autorki znajdowały się również liczne dzieła sztuki, w tym jej autoportret pędzla Tade Styki, “Portret damy” Sir Petera Lily i “Rzymskie ruiny” Paninniego, które to zostały podarowane San Antonio Museum Association, oraz brązowe popiersie samej Negri autorstwa Jose Marii Serta, które trafiło do Trinity University. W archiwum znajduje się też korespondencja aktorki, wycinki z gazet i materiałów promocyjnych, pamiątki związane z karierą filmową artystki, dewocjonalia, fotografie, i inne rzeczy osobiste. Materiały te zainspirowały Hamilton-Brady do przygotowania, napisania, i wystąpienia w one-woman show o Poli Negri zatytułowanym “His Polita”, którego premiera odbyła się w październiku 2003 roku. Proces ten, w skład którego weszły między innymi wywiady z ojcem Louisem Reile, SM, z Uniwersytetu St. Mary’s, pozwolił autorce stworzyć wyjątkowy, nieszablonowy portret panny Negri, kontrastujący z pewnością z wizerunkiem artystki stworzonym na użytek Hollywood przez pracującą na jego usługach maszyną promocyjną.

Pracuje w Katedrze Dramatu i Teatru Uniwersytetu Łódzkiego, zajmuje się badaniami nad teatrem niemieckojęzycznym w XIX i XX wieku, teatrem żydowskim w Polsce, polsko-niemieckimi stosunkami teatralnymi oraz teoriami teatralnymi od początku XIX wieku. Z tego zakresu opublikowała autorskie opracowanie ,,Reżyser masowej wyobraźni. Max Reinhardt i jego teatr dla pięciu tysięcy” (Łódź 2002), ,,Teatr w krainie utopii” (2012) oraz liczne artykuły i rozprawy. Jest redaktorem tomów zbiorowych ,,Łódzkie sceny żydowskie” (2000) i ,,Teatr masowy – teatr dla mas” (2011) oraz współredaktorem kilkunastu książek wydanych w Polsce i w Niemczech. Ważną część jej dorobku naukowego stanowią przekłady z języka niemieckiego, m.in. podręcznika ,,Wprowadzenie do nauki o teatrze Christophera Balme’a” (wspólnie z Wojciechem Dudzikiem, 2003, wyd. II - 2005) oraz kolejnych tomów w serii „Theatroteka”: Georga Fuchsa ,,O scenie przyszłości” (2005), Maxa Reinhardta ,,O teatrze i aktorze” (2006), Ludwiga Tiecka ,,O cudowności u Shakespeare’a” (2006), wspólnie z Wojciechem Dudzikiem ,,Ekspresjonizm w teatrze niemieckim” (2009) oraz Oskara Schlemmera ,,Eksperymentalna scena Bauhausu” (2010).

 

Wszyscy ją kochali.

Pola Negri w ,,Sumurun” Maxa Reinhardta i ,,Sumurun. One Arabian Night” Ernsta Lubitscha

,,Sumurun” – pantomima według scenariusza Friedricha Freksy była jednym z najbardziej rozpoznawalnych przedstawień Maxa Reinhardta. Po premierze spektaklu w 1910 roku był on jeszcze wielokrotnie wznawiany i pokazywany w czasie występów gościnnych w Europie i Stanach Zjednoczonych. W ostatnim wznowieniu w reżyserii Reinhardta (1918) w roli głównej – tancerki – wystąpiła Pola Negri. Ten angaż zawdzięczała niewątpliwie Ryszardowi Ordyńskiemu, który był asystentem Reinhardta, odpowiedzialnym za wznowienia i pokazy gościnne ,,Sumurun”. Kiedy Ernst Lubitsch przystąpił do realizacji filmowej wersji pantomimy ,,Sumurun. One Arabian Night” (1920) z dotychczasowych wykonawczyń partii tancerki, wśród których była wybitna aktorka Leopoldine Konstantin, wybrał właśnie Polę Negri, występującą już w jego wcześniejszych filmach.

W swoim wystąpieniu omówię przełomowe znaczenie Sumurun Reinhardta na tle jego programu teatralnego i role Poli Negri w przedstawieniu Reinhardta i filmie Lubitscha, które niewątpliwie przyczyniły się do jej światowej kariery.

Absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, obecnie starszy specjalista ds. przedwojennego zbioru filmowego w Filmotece Narodowej – Instytucie Audiowizualnym. Naukowo zajmuje się historią fonografii. Stale współpracuje ze stacjami radiowymi i telewizyjnymi, jest konsultantem i autorem posłowi książek z dziedziny kultury i sztuki, w szczególności lat międzywojennych (autorstwa Anny Mieszkowskiej, Krzysztofa Karpińskiego, Tomasza Mościckiego, Tomasza Lerskiego, Grzegorza Rogowskiego, Grzegorza i Moniki Wasowskich, Ryszarda Wolańskiego i innych), a także filmów i reportaży o tej tematyce.

Pola Negri jako piosenkarka

Pola Negri znana jest przede wszystkim jako aktorka kina niemego, w mniejszym stopniu jako tancerka, natomiast mało kto kojarzy ją ze śpiewem. Tymczasem pieśniarką Pola Negri została, jeszcze zanim wystąpiła po raz pierwszy w filmie dźwiękowym. Zapraszana była na sesje nagraniowe przez znaczące wytwórnie fonograficzne, dokonała nagrań płytowych w Londynie, Paryżu i Berlinie, śpiewała w czterech językach, a płyty z jej nagraniami doczekały się wielu reedycji w różnych krajach, w tym także w Polsce.

W swoim wystąpieniu chciałbym przybliżyć karierę piosenkarską Poli Negri, jej dyskografię oraz sposób, w jaki śpiewane przez nią piosenki wpłynęły na polski showbusiness lat 30.

Filmoznawczyni. Zajmuje się problematyką tożsamości kulturowej oraz twórczością kobiet w kinie, fotografii i sztuce współczesnej. Wyrazem jej zainteresowań są publikacje: „W poszukiwaniu sposobu ekspresji. O filmach Jane Campion i Sally Potter” (2001), „Władczynie spojrzenia. Teoria filmu a praktyka reżyserek i artystek” (2010). Ponadto autorka książek: „Derek Jarman. Portret indywidualisty” (2003), „Młode wilki polskiego kina. Kategoria gender a debiuty lat 90.” (2006) oraz „Oblicza kina queer” (2014). W latach 2015-2018 Koordynatorka projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki: „Pionierki z kamerą. Kobiety w kinie i fotografii w Galicji 1896-1945”, którego efektem są artykuły opublikowane na łamach „Kultury Współczesnej”, „Przeglądu Kulturoznawczego”, „Kultury Popularnej” i „Zeszytów Artystycznych”. Jako stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w roku 2015 prowadziła badania, których efektem jest  monografia:  „Modernistyki o kinie. Kobiety w polskiej krytyce i publicystyce filmowej 1918-1939” (2016). Publikuje w katalogach wystaw, antologiach i na łamach czasopism, m.in. „Kwartalnik Filmowy", „Rita Baum”, „Ekrany”.

 

Pola Negri – “nowa kobieta” z tatuażem

W 1925 roku Pola Negri wystąpiła jako gwiazda w filmie „Bezwstydna kobieta” („Woman of the World”) grając ekstrawagancką postać księżnej z papierosem w ustach i tatuażem na ramieniu. Jej bohaterka jest kobietą niezależną, która potrafi wykorzystać swoją pozycję społeczną i towarzyską, by w pełni korzystać z życia. Mimo schematycznej akcji, podporządkowanej regułom melodramatu, Negri udało się wykreować filmową postać na miarę epoki wyemancypowanych „nowych kobiet”, chcących brać udział w życiu publicznym i gotowych manifestować swoje emocje w formie budzącego sensację tatuażu.

Film „Woman of the World” prowokuje pytania o relację między kulturowym wzorcem „nowej kobiety” a systemem gwiazdorstwa i wpisanymi w niego modelami kobiecości. Odpowiedzi dostarcza między innymi prywatna i zawodowa biografia Poli Negri, odzwierciedlająca klimat i tendencje epoki, a także kondycję ówczesnego kina i kultury popularnej. Równoczesna analiza i filmów z udziałem gwiazdy, i poświęconych jej materiałów prasowych pozwala odtworzyć portret Negri na ekranie, ale i w świadomości zwłaszcza kobiecej widowni, szukającej dla siebie inspiracji – tak w zakresie mody, jak i stylu życia.

Jest filmowcem, badaczem i tłumaczem. Jego ostatni projekt, “Wywiad” (2018), to pełnometrażowy film dokumentalny, w którym naturalne i sztuczne krajobrazy zachodniej Europy interpretowane są jako alegorie osobistych, rodzinnych i narodowych mitologii. W poprzednich projektach badawczych skupiał się na szerokim wachlarzu zróżnicowanych postaci, takich jak William Blake, Robert Delaunay, czy Humphrey Jennings; większość jego wysiłków skupia się na badaniu związków pomiędzy racjonalnością a ezoteryką.

 

 

Z diabłem za pan brat: Pola Negri, status gwiazdy i kabała Lubitscha

O filmach Ernsta Lubitscha Lotte Eisner mówiła, że brak im “aury tajemnicy”; że czarodziejski jest w nich jedynie legendarny i niejako dwuznaczny sznyt, który znaczy jego twórczość. W publikacji tej postaram się nakreślić inny rodzaj lubitschowskiej alchemii, a mianowicie sposób w jaki jego filmy ujmują tematykę ezoterycznych, mitologicznych i praktycznych zastosowań sztuk magicznych. Przewód ten otworzy analiza zjawiska: począwszy od stażu reżysera u Maxa Reinhardta i młodzieńczego występu w roli Szatana w “Doktorze Satansohn” (1916, i reż. Edmund Edel), poprzez klasyczną egzotykę “Sumurun” (1920) i “Żony Faraona” (1922), kończąc na ponownym wypłynięciu sprawy w Hollywood ale już z łatką zabobonu. Szczególną uwagę poświęcę dwóm pierwszym filmom wyreżyserowanym przez Lubitscha — “Oczy mumii Ma” (1918) i “Carmen” (1918) — w których Pola Negri grała główne postacie, postacie mające niemal wampiryczną władzę nad otoczeniem. O ile symbolizm w “Oczach mumii” był niejako spekulatywny, niekonkretny, w “Carmen” Lubitsch zawarł już naprawdę liczne ezoteryczne odniesienia: począwszy od pilnika schowanego w chałce w kształcie klucza, którą Carmen przynosi siedzącemu w więzieniu kochankowi, przez jej znajomość miasta Alcalá, ośrodka wiązanego z hiszpańskimi mistykami i obiektu szczególnego zainteresowania Świętego Oficjum, kończąc na wizerunku lśniącej czaszki, która ukaże się Carmen w toku seansu molibdomantycznego. Podjęte przez Lubitscha specyficzne wybory narracyjne i wizualne, mające naświetlić pewne aspekty białej i czarnej magii, zachęcają do podjęcia próby porównania wersji z 1918 z tekstem źródłowym Meriméego jak i późniejszymi adaptacjami: barokowym ujęciem Sternberga z 1935 r., z Marleną Dietrich w roli głównej, wersją Duviviera z Brigitte Bardot z 1959 i mroczną adaptacją Buñuela z 1977 z podwójną obsadą. Lubitsch i Negri wpierw przyczynili się do nowej fali pogaństwa, która przetoczyła się przez Hollywood, następnie zaczęli z niej szydzić, aż w końcu padli jej ofiarą. W niniejszej publikacji będę również postulować, że Negri była najwłaściwszym nośnikiem dla tychże symbolicznych treści, szczególnie w porównaniu z czterema wymienionymi wyżej aktorkami, które wcieliły się w tytułową Carmen; choć w późniejszych latach grała role historyczne bądź domowe, w tych dwóch produkcjach Negri gra wampowate uwodzicielki, prawdziwie wampiryczne postacie, w pełnym tego słowa znaczeniu.

Absolwentka wiedzy o teatrze oraz mediów interaktywnych i widowiska UAM w Poznaniu, a także polityki społecznej UW w Warszawie. Doktorantka na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW. Współpracowała m.in. z Malta Festival Poznań, Teatrem Polskim w Poznaniu, Fundacją Scena Współczesna w Warszawie, Fundacją Warsaw Bauhaus w Warszawie. Od 2012 roku pisze o tańcu i teatrze. Publikowała m.in. w „Didaskaliach”, na portalu TaniecPOLSKA.pl, w Internetowym Magazynie „Teatralia”. Regularnie współpracuje z Kwartalnikiem „Taniec”. W latach 2012–2013 brała udział w projekcie Mobilna Akademia Krytyki Tańca, a także współpracowała jako recenzentka podczas takich festiwali jak: Międzynarodowy Festiwal Tańca Współczesnego KRoki, Maat Festival, L1danceFest, Konfrontacje Teatralne.  

 

,,Jezioro łabędzie”, ,,Coppelia”, ,,Śluby panieńskie” – baletowe i teatralne początki kariery Poli Negri w Warszawie

W moim wystąpieniu chciałabym się skupić na przeanalizowaniu najwcześniejszego okresu twórczości Poli Negri. Mam zamiar poświęcić uwagę przede wszystkim latom, w których przypadło jej kształcenie w warszawskiej szkole baletowej oraz debiut w Jeziorze łabędzim. Skupię się nie tylko na faktach z życia artystki, ale również kontekście historyczno-społecznym, towarzyszącym jej zawodowemu działaniu. Szkoła baletowa Warszawskich Teatrów Rządowych, Warszawskie Teatry Rządowe, Teatr Mały – by poświęcić uwagę samej Poli Negri, na początku warto przeanalizować specyfikę działalności tych instytucji, ich funkcjonowanie na początku XX wieku oraz repertuary. Debiutując, artystka bowiem musiała odnaleźć się w twórczej warszawskiej rzeczywistości – i to właśnie wtedy z Apolonii Chałupiec przerodziła się w Polę Negri, znaną i cenioną na świecie. Chciałabym zwrócić uwagę na tę przemianę oraz na to, czego miała okazję nauczyć się Negri, zanim stanęła przed kamerą, jak prezentowała się na scenie baletowej i teatralnej, a także w jaki sposób nabyte tam umiejętności wykorzystywała w dalszej artystycznej drodze.

Jest asystentką badawczą i wykładowczynią w Instytucie Studiów Słowiańskich na Uniwersytecie w Bazylei (Szwajcaria). Aktualnie pisze rozprawę doktorską zatytułowaną „Ekstatyczne ciała we wczesnej kinematografii rosyjskiej”. Od stycznia do sierpnia 2018 r. Wanner wykłada gościnnie na Wydziale Krajowej Historii Filmu w Filmowym Instytucie Naukowo-Badawczym na Wszechrosyjskim Państwowym Uniwersytecie Kinematografii (WGIK) w Moskwie.

 

Rosyjska Asta Nielsen.

Pola Negri w zwierciadle rosyjskiej kultury filmowej podczas I wojny światowej

„Niewolnica zmysłów” zapoczątkowała karierę filmową Poli Negri, aktorka stała się zaś obiektem fascynacji rosyjskiej kinematografii. Krytycy od razu okrzyknęli ją „rosyjską Astą Nielsen”. Nie jest to jednak tylko osobliwa czy sztampowa strategia marketingowa studia produkcyjno-dystrybucyjnego Kreo, a raczej – jak się wydaje – integralna część kształtowania wizerunku artystki. Refleksja nad początkami kariery Poli Negri w zwierciadle rosyjskiej kultury filmowej ma za zadanie rozszerzyć kontekst narodzin sławy aktorki i przedstawić niejednorodne historyczno-krytyczne ramy analizy wczesnej (wschodnio)europejskiej kinematografii.

Moją intencją jest, po pierwsze, uzupełnienie historii (produkcji) pierwszych filmów z udziałem Poli Negri, która – jak zamierzam wykazać – odbywała się też poza granicami kinematografii polskiej czy niemieckiej.Kluczową postacią tej alternatywnej historii jest Michaił Bystrycki (Михаил Быстрицкий), właściciel rosyjskiej wytwórni filmowej Kreo, znany z wielu koprodukcji i silnych związków z polską diasporą w Rosji po wybuchu I wojny światowej. Wśród twórców, z którymi utrzymywał kontakty, był aktor Władysław Szczewiński i operator Jan Skarbek-Malczewski – obaj wzięli udział w kręceniu „Niewolnicy zmysłów”, a w latach 1914–1918 robili karierę w Rosji.

Po drugie, na podstawie różnorodnych źródeł, jak np. materiały reklamowe, fotosy, konspekty i teksty krytyków filmowych, przedstawię w zarysie sposób myślenia i kontekst wizualny, w jakim narodziła się Pola Negri. Choć dość wcześnie przypisywano jej rozpoznawalne, ekspresyjne cechy, image Poli Negri od samego początku bazował na ikonach europejskiej i rosyjskiej sceny tanecznej i filmowej (mimika Asty Nielsen, taniec „Salome” w wykonaniu Maud Allan, gestykulacja Wiery Chołodnej). Spojrzenie z bliska na to, jak przedstawiano i postrzegano Polę Negri w Rosji dowodzi, że na tak szybkie wykreowanie jej międzynarodowego statusu gwiazdy wpłynęło bardzo wiele czynników.

 

Absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu; zarządzania jednostkami kultury oraz kulturoznawstwa na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu a także podyplomowych studiów kuratorskich na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Obecnie studiuje na interdyscyplinarnych studiach doktoranckich (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny w Warszawie). Od 2014 roku pracowała nad rozprawą doktorską Niewidzialna Zagłada. Romska sztuka jako „bunt podporządkowanych Innych” pod kierunkiem prof. dr hab. Anny Zeidler-Janiszewskiej, a obecnie kontynuuje pracę pod opieką dr hab. Mateusza Salwy.

Jest członkinią zespołu Instytutu Badań Przestrzeni Publicznej (Uniwersytet Warszawski, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny i Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie - międzyuczelniana jednostka badawcza).

W Toruniu prowadziła m.in. niezależną galerię dla… (2000-2008), była związana z warszawską Galerią Foksal i Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni – Oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie. Kuratorka kilkudziesięciu wystaw, m.in. Patriotyzm jutra, Instytut Sztuki Wyspa, Gdańsk 2006; Lucim żyje!, CSW Znaki Czasu, Toruń 2009; Domy srebrne jak namioty, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2013 / Muzeum Współczesne Wrocław 2014.

 

Romka grająca Cygankę

Pola Negri grała w niemieckich filmach do 1938 roku. Jak głosi legenda, była podobno ulubioną aktorką Adolfa Hitlera. Jednocześnie mogła znaleźć się w obozie pracy jako ZM (Zigeunermischling – Cyganka krwi mieszanej). Jej wysoka pozycja niekoniecznie musiała ją uchronić przed najgorszym. Jak wspomina jeden z ocalonych Albert Wolf: „Siostra tańczyła w balecie. O, tu na ścianie. Jej nazwisko. Wolf, Aloisie, 1930-01-03, numer obozowy: Z-10628. Moja siostra. Była taka śliczna. Aktorka, tańczyła w balecie. Niemcy wyciągnęli ją z pociągu, jak jechała ze swoją grupą teatralną na występy do Wiednia. Skontrolowali ją i zobaczyli, że jest Sinti. Od razu ją deportowali do Auschwitz”. Grając Carmen w jednym z najlepszych filmów Ernsta Lubitscha, Pola Negri nie tylko powielała kliszę cygańskiej piękności – egzotycznej uwodzicielki, ale wręcz stworzyła popkulturowy wzór takiej postaci, wprowadzając modę na bose stopy, malowanie paznokci u nóg i chodzenie w sandałach. Zagrała jeszcze cygańską wróżkę w filmie The Spanish Dancer (Hiszpańska tancerka) – amerykańskim filmie niemym z 1923 roku. Pola Negri stanowi więc idealny przykład prawdziwej tożsamości schowanej pod prezentowaną na zewnątrz tożsamościową maską. Wykreowany przez specjalistów od wizerunku typ gwiazdy nie mówi nam, kim była naprawdę, lecz kim była, by przetrwać: Romką z pochodzenia – potajemnie, i jednocześnie Cyganką, jakiej pragnął świat filmu – jawnie.

Wykładowca filmoznawstwa i literaturoznawstwa w Centre for Open Learning przy Uniwersytecie Edynburskim. David Melville Wingrove specjalizuje się w melodramatach i gotyckim fantasy. Publikował m.in. w “Senses of Cinema”, “Sight & Sound”, “Guardianie” i “Shadowplay”. W opublikowanej przez Wiley-Blackwell antologii “A Companion to Robert Altman” znalazł się rozdział autorstwa Wingrove’a poświęcony kwestiom fantazji i kobiecej psychozy. Absolwent Uniwersytetu Harvarda i Uniwersytetu Walijskiego.

 

Tańcząc ”Mazurka” – Gwiazdorstwo i dywersja w kinie Trzeciej Rzeszy

Klasyczny melodramat w reżyserii Williego Forsta, wydana w 1935 roku “Mazurka” była symbolem powrotu Poli Negri do kinematografii niemieckiej po ponad dekadzie zagranicą. Film był kasowym hitem pomimo, choć może właśnie z powodu faktu, że mało kto spodziewałby się iż Negri, Polka o żydowskich korzeniach z obywatelstwem amerykańskim, będzie w Trzeciej Rzeszy tak wielką gwiazdą. Co więcej, jej cała persona była diametralnym przeciwieństwem forsowanego w Rzeszy ideału kobiecości, czyli Küche, Kinder und Kirche. Jej postać to “egzotyczna” szansonistka o nieznanych korzeniach; kurtyzana ze skłonnościami do alkoholu i przygodnego seksu.

Ucieleśniając cechy, które w Trzeciej Rzeszy były oficjalnie zakazane, Pola Negri stała się tym samym potężnym i potencjalnie wywrotowym symbolem “opozycyjnym”. Podczas gdy inne aktorki (Paula Wessely, Kristina Söderbaum, Marika Rökk) zdawały się uosabiać nazistowskie i aryjskie ideały, Negri była symbolem wszystkiego, co nazistowski reżim starał się wyrzucić poza nawias społeczeństwa i zabronić. Stan ten był częściowo powodowany jej pozycją w kinie weimarskim, ale można się w nim również upatrywać świadomej manipulacji ze strony Forsta, który to odmówił kręcenia propagandowych filmów gloryfikujących niemiecką maszynę wojenną ze względu na antypatię do nazistów.

Kwestią dyskusyjną pozostaje czy Negri rzeczywiście miała tak duży wywrotowy potencjał. Czy jej popularność w Rzeszy była tylko cyniczną zagrywką ze strony reżimu, który chciał stworzyć iluzję wolności w pozbawionym jej kraju? W swojej publikacji chciałbym rozpatrzyć następujące kwestie:

 

  • W jakim stopniu postać grana przez Negri w filmie “Mazurka” ucieleśnia kwestie, które w kinie Trzeciej Rzeszy uznane były za tematy tabu?
  • W jakim stopniu jej pozaekranowa persona (reprezentująca dekadencję Republiki Weimarskiej) umacniała postrzeganie jej jako wywrotowej?
  • W jakim stopniu “Mazurka” kooptuje i wykorzystuje subwersywny wizerunek Negri żeby naświetlić ideologiczne tło Trzeciej Rzeszy?
  • W jakim stopniu sukces Negri zwiastował przyszłą popularność innych gwiazd (jak choćby Zarah Leander), których wizerunek był nie do pogodzenia z nazistowską ideologią?

 

Sam film jak i proces jego produkcji obfitowały w podobne dwuznaczności. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że ta schyłkowa faza była najbardziej urozmaiconą i skomplikowaną w jej karierze.

Doktor slawistyki i europeistyki wschodniej, jest adiunktem na wydziale kulturoznawstwa i polonistyki na Katolickim Uniwersytecie Lowańskim w Belgii. Zainteresowany współczesną literaturą polską, badaniami nad przekładem, migracjami, pamięcią, kulturą wizualną i filmem. Współredaktor (wraz z Leen Engelen) publikacji “European Cinema After the Wall: Screening East-West Mobility” (Lanham: Rowman & Littlefield, 2014), obecnie kończy prace nad monografią o reprezentacji polskich migrantów w europejskim kinie fabularnym w latach 1918-2017.

Od “Manii” (1918) po “Mazurka” (1935): Polskość Poli Negri z niemieckiej perspektywy

Wystąpienie zgłębia kwestię tożsamości etnicznej i przynależności narodowej w kontekście międzynarodowej kariery aktorskiej Poli Negri, ze szczególnym uwzględnieniem jest “polskich” ról. Brak mówionych dialogów w erze kina niemego z pewnością ułatwiał aktorce uniknięcie etnicznego zaszufladkowania i granie postaci o różnych narodowościach osadzonych w geograficznie i kulturowo zróżnicowanych sceneriach (Francuzek, Niemek, Żydówek, Romek, Rosjanek, Serbek, Włoszek, Arabek); co ciekawe, postacie o pochodzeniu polskim grała w jedynie dwóch niemieckich produkcjach—niemej “Manii” z 1918 roku i udźwiękowionym “Mazurku” z 1935 roku. W niniejszej publikacji, łączącej analizę tekstualną i kontekstualną filmów, wykażę że produkcje te reprezentują przeciwległe bieguny paradygmatu reprezentacji, który zdaje się oscylować pomiędzy nienacechowanym, całkowicie zdekontekstualizowanym przedstawieniem (emigranckiej) polskości, a przedstawieniem wysoce nacechowanym (i osadzonym stereotypach na temat narodowości).

Kontakt

e-mail: polaconference@gmail.com


Media:
e-mail: media@nina.gov.pl
promocja@nina.gov.pl
tel.: +48 22 380 49 76
         +48 668 685 411
fax: +48 22 380 49 01